Ψυχολογική αντιμετώπιση της απόλυσης
Της Ιωάννας Ν. Τριπερίνα
Ψυχολόγου MSc.
Οι ερωτήσεις διατυπώθηκαν από την Έρικα Βαραγγούλη, δημοσιογράφο στο περιοδικόPsychologies.
- Πώς επιδρά στην ψυχολογία του ατόμου μια απόλυση; Ποια είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα (ειδικά στις μέρες μας που οι περισσότερες απολύσεις έχουν ως αιτιολογία τις “περικοπές”);
Ο απολυμένος αισθάνεται κοινωνική απόρριψη, θλίψη έως κατάθλιψη, άγχος για το μέλλον. Η κοινωνική απόρριψη είναι αποτέλεσμα του κοινωνικού στερεότυπου ότι η εργασία είναι καταξίωση, ειδικά για το αντρικό φύλο («η δουλειά κάνει τους άντρες»). Η θλίψη απορρέει από την αδυναμία ελέγχου της κατάστασης όπως έφτασε ως εδώ, «δεν ξέρω πια τι να κάνω», που στον απόλυτο βαθμό γίνεται κατάθλιψη, απόσυρση, «δεν κάνω τίποτα». Το άγχος είναι ο φόβος για το από εδώ και πέρα, ιδίως όταν οι ευκαιρίες είναι από περιορισμένες ως ανύπαρκτες, όπως σήμερα. Σημασία έχει να δει κανείς το λόγο της απόλυσης. Εάν η απόλυση οφείλεται κατά κύριο λόγο στο ίδιο το άτομο, επειδή απέδιδε λιγότερο, ή έπαψε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της επιχείρησης, τότε χρειάζεται να επαναπροσδιορίσει το δυναμικό του, τα κίνητρά του και βάσει αυτών να επιδιώξει προσωπικές αλλαγές. Εάν η απόλυση οφείλεται περισσότερο στην κατάσταση (μείωση προσωπικού λόγω περικοπών, αλλαγή οργανογράμματος κλπ.), τότε ο απολυμένος έχει λόγους να πατάει πιο γερά στα πόδια του, να μην το πάρει προσωπικά και να σχεδιάσει τι άλλο μπορεί να κάνει.
- Ειδικότερα, πώς επιδρά μια απόλυση στην ψυχολογία μιας γυναίκας που είναι ταυτόχρονα μητέρα -κι άρα έχει το άγχος της συντήρησης της οικογένειας;
Η γυναίκα που χρειάζεται να έχει δουλειά για να συντηρεί μαζί μ ε το σύζυγό της την οικογένειά της βιώνει έντονο στρες όταν έρχεται στην ανεργία, γιατί υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις στα παιδιά και στο ζευγάρι. Ίσως χρειάζεται να επαναπροσδιοριστεί το είδος της εκπαίδευσης των παιδιών, της ψυχαγωγίας όλων και γενικά της ποιότητας ζωής που είχαν ως τώρα, πράγμα που συνιστά πολυεπίπεδες αλλαγές στον τρόπο ζωής της οικογένειας. Για αυτές τις αλλαγές η γυναίκα αισθάνεται υπεύθυνη, και εάν δεν διαχειριστεί καλά αυτή την υπευθυνότητα, μπορεί να τα βάλει με τον εαυτό της, να αυτοκατηγορείται και να αποδυναμώνεται μπαίνοντας στο φαύλο κύκλο της αδυναμίας ελέγχου της κατάστασης. Εάν κοιτάξει πιο ρεαλιστικά την κατάσταση θα προσέξει ότι οι αυτοκατηγορίες έχουν μεγαλύτερο κόστος παρά όφελος. Πιο λειτουργική αντιμετώπιση είναι να ενθαρρύνει τον εαυτό της, ζητώντας τη στήριξη του συζύγου της, με τον οποίο καλούνται να ξεπεράσουν όλες τις δυσκολίες της ζωής από κοινού και ο καθένας οφείλει να συνεισφέρει με τον τρόπο του στην οικογένεια. Θεωρώ ότι το παραδοσιακό μοντέλο, που θέλει τη γυναίκα ηθικό στήριγμα της οικογένειας και τον άντρα οικονομικό, είναι πιο λειτουργικό, για αυτό προς την κατεύθυνση της ενδυνάμωσης της ψυχολογίας της είναι καλό να κινηθεί η άνεργη γυναίκα.
- Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα που μας προξενεί μια απόλυση;
Πρόκειται να με απολύσουν ή με απέλυσαν; Χρειάζεται να γνωρίζω πώς εξελίσσονται σε τέτοιες περιπτώσεις τα συναισθήματά μου για να μεταβαίνω ομαλά από το ένα στο άλλο. Είναι αναπόφευκτο να νιώθω άσχημα. Συναισθηματική διαχείριση δεν είναι να μη νιώθω άσχημα. Είναι να ξέρω τι να κάνω για να αντιμετωπίσω το άσχημο συναίσθημά μου και να το προχωρήσω παρακάτω. Είναι λοιπόν πιθανό αρχικά να νιώσω κάποιου είδους άρνηση, να μη θέλω να το παραδεχτώ (πχ. εάν δεν έχει ακόμα συμβεί, να μη βλέπω ότι πρόκειται να συμβεί, ενώ όλοι οι άλλοι το βλέπουν, άρα να μην προετοιμάζομαι ψυχολογικά για αυτό). Το συναίσθημα αυτό θα εξελιχθεί σε θυμό: γιατί συνέβη αυτό σε μένα, δεν έπρεπε να συμβεί σε μένα, δεν μου άξιζε. Με το πέρασμα του χρόνου ο θυμός φθίνει και γίνεται διαπραγμάτευση, πρόκειται συνήθως για μια εσωτερική διαπραγμάτευση, για να τακτοποιήσω αυτό που συνέβη μέσα μου και να αρχίσω να το βλέπω πιο ρεαλιστικά. Τότε είναι που προκύπτει το συναίσθημα της θλίψης, νιώθω αβοήθητος, λυπάμαι για αυτό που έπαθα, συναίσθημα που στον απόλυτο βαθμό μπορεί να με καθηλώσει σε απραξία, εάν το αφήσω ανεξέλεγκτο. Το καταληκτικό συναίσθημα μπορεί να είναι η αποδοχή: ότι έγινε έγινε, το θέμα είναι τι κάνω τώρα, κάπως πρέπει να διευθετήσω την κατάσταση, τι μπορώ να κάνω από εδώ κι έπειτα για να το αντιμετωπίσω. Έτσι αρχίζει ο σχεδιασμός της δράσης.
- Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την απόλυση ως μια ευκαιρία για να εξελιχθούμε επαγγελματικά, είτε, δηλαδή, να επαναπροσδιορίσουμε τις προτεραιότητές μας είτε να αλλάξουμε καριέρα;
Είναι κοινότυπη η ρήση ότι κάθε κρίση είναι μια ευκαιρία. Χρειάζεται όμως πολύ δύναμη για να δει κανείς μέσα του, να επαναπροσδιορίσει τις δυνατότητές του και τις διαθέσεις του, να θέσει νέους στόχους και να φτιάξει τα πλάνα για να τους πετύχει. Μέσα από το βιβλίο μου με τίτλο «Διαχείριση Καριέρας και Απόδοσης» μπορεί να βοηθηθεί να κάνει ένας άνθρωπος αυτή την προσπάθεια με ολοκληρωμένο και συστηματικό τρόπο.
- Πώς μπορούμε, για όσο διάστημα παραμείνουμε άνεργοι, να διατηρήσουμε την αυτοπεποίθησή μας και το ηθικό μας;
Η αυτοπεποίθηση είναι μια γενικευμένη έννοια, και αφορά επιμέρους τομείς. Εάν έχασα τη δουλειά μου συμβαίνει να μην έχω αυτοπεποίθηση στα επαγγελματικά, αλλά έχω ίσως στον προσωπικό, στον οικογενειακό, στον κοινωνικό τομέα. Ας θυμηθώ τους τομείς στους οποίους αισθάνομαι σίγουρος για μένα. Έπειτα, χρειάζεται να καταλάβω ότι η ανεργία είναι εργασία με αντικείμενο την αναζήτηση εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε ωράριο εργασίας και συγκεκριμένες αρμοδιότητες να φέρουμε εις πέρας κατά τη διάρκεια αυτού. Έτσι πετυχαίνουμε να είμαστε δραστήριοι και κυνηγάμε την ευκαιρία, δεν την περιμένουμε να έρθει μόνη της να μας χτυπήσει την πόρτα, γιατί δεν θα έρθει ποτέ. Η αισιοδοξία είναι μεγάλη αρετή και είναι δεξιότητα που καλλιεργείται. Ας μάθουμε να είμαστε αισιόδοξοι, εάν δεν το ξέρουμε ήδη αυτό. Στην Αμερική οι ψυχολόγοι δίνουν μαθήματα αισιοδοξίας. Στην Ελλάδα, που είμαστε πιο πρακτικοί, ας πάρουμε αυτά τα μαθήματα από τους ανθρώπους γύρω μας που αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες και τις αναποδιές με χαμόγελο και κόπο. Ο κόπος δεν είναι κακός, το έχουμε παρεξηγήσει. Είναι η ίδια η ζωή. Ας το φιλοσοφήσουμε, γιατί παρασυρθήκαμε από το μη ρεαλιστικό σύνθημα «δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο». Ήρθε η ώρα να αποδεχτούμε ξανά την αξία και τη χαρά του κόπου. Τα αγαθά κόποις κτώνται.
- Πώς πρέπει να ζητήσουμε από τους οικείους μας (οικογένεια, σύντροφος, φίλοι) να μας συμπαρασταθούν;
Να μάθουμε να ζητάμε για να παίρνουμε. Χωρίς να κλαιγόμαστε, χωρίς να παραπονιόμαστε, χωρίς να απαιτούμε. Να μάθουμε να εκφράζουμε τις ανάγκες μας, αφού τις έχουμε βέβαια αναγνωρίσει οι ίδιοι. Χρειαζόμαστε πολλή συμπαράσταση, πολλή στήριξη στις δυσκολίες. Η ηθική συμπαράσταση είναι συνήθως η πιο σημαντική. Μια κουβέντα, η κατανόηση, το να συμμεριστεί ο άλλος αυτά που περνάμε είναι ανακουφιστικό. Οι άλλοι, που είναι έξω από το πρόβλημά μας, μπορεί να το βλέπουν πιο ξεκάθαρα, πιο πρακτικά, πιο αντικειμενικά, έτσι να μας δώσουν ιδέες που δεν είμαστε σε θέση να δούμε τη συγκεκριμένη στιγμή οι ίδιοι. Η οπτική των άλλων είναι πάντοτε ωφέλιμη για τη διεύρυνση της δικής μας οπτικής. Πρακτική βοήθεια επίσης είναι χρήσιμο να λάβουμε, και αναφέρομαι σε βοήθεια όπως για παράδειγμα να μας συστήσουν ανθρώπους που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν στην αναζήτηση εργασίας, ώστε να δικτυωθούμε κατάλληλα.
- Πώς πρέπει να μιλήσουμε στο(-α) παιδί(-ά) μας στην περίπτωση που χάσουμε τη δουλειά μας, ώστε να μην τα τρομάξουμε αλλά και να γνωρίζουν όσα πρέπει να γνωρίζουν;
Αυτό είναι ένα συχνό ερώτημα που δέχομαι στο γραφείο μου. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να κρύβουν τα πράγματα που θεωρούν κακά και να ωραιοποιούν την πραγματικότητα. Τα παιδιά σίγουρα δεν είναι μικροί ενήλικες για να τα φέρουμε αντιμέτωπα με την ενήλικη πραγματικότητα που συχνά είναι πολύ σκληρή. Όμως έχουν δικαίωμα να γνωρίζουν την αλήθεια. Συνεπώς θα ενημερώσουμε τα παιδιά μας, χωρίς να τα τρομάξουμε, βρίσκοντας τον κατάλληλο τρόπο ανάλογα με το αναπτυξιακό επίπεδο του κάθε παιδιού. Θα μιλήσουμε στα παιδιά μας για την κατάσταση όπως έχει, χωρίς να γίνουμε δραματικοί. Θα εκφράσουμε τα συναισθήματά μας, ακόμα και θα κλάψουμε μπροστά τους, εάν αυτό είναι που νιώθουμε. Αυτή η συναισθηματική έκφραση είναι καθαρτική, λυτρωτική και πάνω από όλα ειλικρινής. Ταυτόχρονα όμως θα έχουμε προετοιμαστεί να παρουσιάσουμε και λύσεις. Λύσεις που θα είμαστε σε θέση εμείς να εφαρμόσουμε. Όχι λύσεις για τις οποίες θα ζητήσουμε τη βοήθεια των παιδιών μας. Χρειάζεται να αποφύγουμε να τα καταστήσουμε υπεύθυνα για αυτό που συμβαίνει σε εμάς. Την ευθύνη την έχουμε αποκλειστικά εμείς. Τα παιδιά μας μόνο να μας κατανοούν και να μας συμμερίζονται μπορούν. Με αυτή τη στάση μαθαίνουμε στα παιδιά μας να είναι συναισθηματικά νοήμονα, δηλαδή, να εκφράζουν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και να βρίσκουν λύσεις, δεξιότητες πολύ χρήσιμες για τη δική τους ζωή.
